Succesvol vasten als je leeft met diabetes type 1

In de lente wemelt het van allerlei technieken om te vasten. Ons team sprak met Magalie Montel, diëtiste-voedingsdeskundige, die ons heeft uitgelegd hoe je op de juiste manier kunt vasten als je diabetes type 1 hebt.

Diabeloop: Wat is vasten precies? 

Magalie Montel: Vasten houdt in dat mensen zich onthouden van voedsel, en eventueel van drinken. Vanuit medisch oogpunt begint vasten vanaf het zesde uur na de laatste maaltijd.

D: Waarom vasten mensen?

MM: Er bestaan verschillende redenen om te vasten: 

• Afvallen, 
• Níet afvallen, 
• Een dieet volgen in het kader van bepaalde aandoeningen, 
• Zich voorbereiden op een zware sportieve activiteit (bijv. marathon), 
• Werken aan het eigen eetgedrag (vooral na uitgebreide maaltijden), 
• Omgaan met spijsverteringsproblemen, 
• Religieuze overtuigingen (ramadan, vastentijd, Jom Kipoer…).  

D: Wat moet je jezelf ontzeggen tijdens het vasten? 

MM: Er moet een onderscheid worden gemaakt tussen:

• Koolhydraatvasten waarbij je geen koolhydraten eet, dat door sport(st)ers kan worden toegepast voor ze een wedstrijd hebben of in het kader van het hervinden van een nieuw glykemisch evenwicht (zie hieronder).
• Volledig vasten waarbij je helemaal geen voedsel eet. Deze vorm van vasten kan worden gebruikt bij ziekenhuisprotocollen voor lever- of alvleesklieraandoeningen.  

D: Welke verschillende vormen van vasten bestaan er? 

MM: 

• Het religieus vasten is een integraal onderdeel van verschillende godsdiensten (ramadan, vastentijd, Jom Kippoer, enz.). Je dient minstens vier weken van tevoren te beginnen met de voorbereiding om de insulinehoeveelheden aan te passen.  Er is een aangepast voedingsschema nodig: heel vroeg ontbijten, een maaltijd bij het breken van het vasten en, indien daar behoefte aan is, een maaltijd aan het begin van de nacht met een insulineschema dat daarbij past. Het wordt de ‘switch’ van de insulines genoemd, omdat de snelle insulines of de bolus ’s avonds worden gegeven en niet overdag. De langwerkende of basale insuline kan dezelfde trend volgen.
• Intermitterend of wekelijks vasten betekent dat je dagen met normale voeding afwisselt met dagen dat je vast. Er zijn verschillende typen :
  • 12 tot 24 uur vasten per week,
  • 5:2-vasten (5 dagen van normale consumptie onderbroken door 2 dagen van intermitterend vasten),
  • tijdbeperkt vasten (het voedsel wordt binnen een bepaalde tijd ingenomen, vaak tussen 4 en 8 uur per 24 uur).

Als het doel van dit type vasten is om af te vallen of het glykemische evenwicht te verbeteren, zullen de resultaten niet per se indrukwekkend zijn. Bovendien is er een groot risico op een rebound-effect op het gewicht en zelfs op de bloedsuikerspiegel, als de voeding tijdens de periodes buiten het vasten niet evenwichtig is.

• ‘Therapeutisch’ vasten houdt in dat men een week of langer afziet van eten. Dit gebeurt in ‘centra’ om het organisme te ontgiften. Er is geen enkel wetenschappelijk bewijs gevonden voor het detox- of zuiverende effect. Deze onthouding leidt tot gewichtsverlies omdat het lichaam reserves moet aanspreken om te blijven functioneren. Wanneer het vasten echter langer duurt, leidt het tot ondervoeding die aan de basis ligt van spierverlies (wegens een gebrek aan proteïnen) en tot tekorten aan vitaminen en mineralen die vele aandoeningen kunnen veroorzaken. Bovendien moet niet worden vergeten dat het vasten een averechts effect op het gewicht kan hebben, want zodra het normale voedingspatroon weer wordt hervat, gaat het lichaam reserves opslaan om de volgende periode van vasten te trotseren (dat is de overlevingsreflex en verlaagde basale metabolisme). Hierdoor kom je weer aan en soms zelfs zo veel dat je uiteindelijk meer weegt dan je begingewicht, het beruchte jojo-effect! Daar komt nog bij dat je door deze praktijken eetstoornissen kunt ontwikkelen. Therapeutisch vasten wordt daarom sterk ontraden voor mensen met diabetes type 1.

D: Hoe kun je in de juiste omstandigheden vasten? 

MM: Om effectief te vasten, moeten verschillende stappen strikt worden gevolgd. 

1 – een medisch consult voor een algemene check-up en om akkoord te krijgen van je diabetesdeskundige voordat je aan het vasten begint.

2 – jezelf mentaal voorbereiden, een doel en een tijdsduur vaststellen.

3 – je lichaam voorbereiden door van tevoren geleidelijk je voedselinname te beperken.

Het is belangrijk dat je tijdens de hele periode van het vasten regelmatig wordt begeleid door je dokter en dat je voor een goede hydratatie zorgt.

D: Hebben bepaalde voedingsmiddelen de voorkeur tijdens het vasten? Welke voeding moet worden vermeden? 

MM : Het is verstandig om het vasten te breken met een warm of lauw (makkelijker verteerbaar) en bij voorkeur vloeibaar voedingsmiddel. Bijvoorbeeld een warme groentesoep die hydrateert en voor vitaminen en minerale zouten zorgt. Het gaat erom dat je het spijsverteringsstelsel voorzichtig activeert en niet meteen te veel hoeft te kauwen. Vervolgens kun je geleidelijk wit vlees en gekookte groenten (gestoomd of zacht gekookt) introduceren, totdat de spijsvertering goed werkt.

Om het vasten te breken moet je zwaar bewerkte voedingsmiddelen en met een hoge glykemische index (frisdrank, brood, rijst, pasta, chips, enz.), absoluut vermijden. Een dergelijke piek kan ernstige metabolische en stofwisselingsstoornissen veroorzaken. Ook dienen koude voedingsmiddelen (zuivelproducten, ijs) – waarbij het lichaam voorafgaand aan de vertering harder moet werken om ze op te warmen – en vezelrijke voeding te worden vermeden.

D: Er wordt veel gesproken over koolhydraatvasten als je diabetes type 1 hebt, kun je uitleggen wat dat precies inhoudt? 

MM: Koolhydraatvasten wordt in het algemeen toegepast tijdens een korte ziekenhuisopname op de diabetesafdeling. Het moet plaatsvinden onder verplicht medisch toezicht. Koolhydraatvasten bestaat uit de consumptie van voedingsmiddelen zonder koolhydraten onder voortdurende monitoring van de bloedglucose (dankzij een holterapparaat) na het injecteren van de gebruikelijke langwerkende/basale insuline-eenheden, gedurende 24 uur.

Een typisch menu op zo’n dag kan uit het volgende bestaan: 

• Ontbijt: koffie/thee/kruidenthee, zonder melk
• Lunch: witte vis, kaas
• Avondeten: ham, salade

Gedurende de dag drink je water en/of warme dranken zonder melk. 

Let er echter wel op dat je in die 24 uur niet te veel eiwitten en vetten eet, want dan wordt het moeilijker om deze test goed te interpreteren.

D: Waarom zou je koolhydraatvasten als je diabetes type 1 hebt? 

MM: Het wordt toegepast om de eenheden van langwerkende/basale insuline zo goed mogelijk vast te stellen of aan te passen, volgens de behoeften van de mensen met diabetes type 1 (met insulinepomp of meervoudige injecties). Het doel van de basale insuline is om tussen de maaltijden door een normale bloedsuikerspiegel te behouden, het is de ‘insuline om te leven’. Dankzij deze test kunnen de eenheden worden aangepast, afhankelijk van de gerapporteerde glykemieën gedurende 24 uur.

Het koolhydraatvasten kan ook worden uitgevoerd in het kader van een therapeutisch leerprogramma voor de installatie van een insulinepomp of als de diabetes van een persoon erg uit balans is.

Er moet op worden gewezen dat er steeds meer testen zijn voor gedeeltelijk koolhydraatvasten om de behoefte aan basale insuline per periode nauwkeurig vast te stellen (voorbeeld: bij het ontbijt om het dageraadverschijnsel vast te stellen).

De snelwerkende insulines worden niet aangepast naar aanleiding van het koolhydraatvasten, maar na een therapeutische training voor functionele insulinetherapie waarmee personen met diabetes type 1 de koolhydraten van hun maaltijden kunnen berekenen en hun doses met snelwerkende insuline/bolus op grond daarvan kunnen aanpassen, alles met inbegrip van een medisch protocol.